Pothuajse çdo tekst shkollor i toksikologjisë i bën homazh Paracelsusit, alkimistit të shekullit të gjashtëmbëdhjetë. Pse? Sepse ai prezantoi idenë se “vetëm doza e bën helmin”. Nuk ka kuptim të flasim për toksicitetin e një substance, tha Paracelsus, pa folur për shkallën e ekspozimit. Një dozë e lartë mund të jetë vdekjeprurëse, por sasi të vogla të së njëjtës substancë mund të jenë krejtësisht të sigurta. Kjo është me të vërtetë qasja që marrin sot autoritetet për të përcaktuar toksicitetin e substancave ndaj të cilave ne ka të ngjarë të ekspozohemi. Kafshëve u jepen doza në rritje derisa të shfaqin ndonjë efekt negativ dhe të përcaktohet doza maksimale për kilogram të peshës trupore në të cilën nuk vërehet asnjë efekt. Kjo dozë më pas ndahet me një faktor shtesë sigurie prej njëqind për të dalë me një dozë të sigurt për njerëzit. Të dhënat e toksicitetit për gjëra të tilla si aditivët ushqimorë, pesticidet dhe kafeina janë arritur në këtë mënyrë. Substancat që shkaktojnë kancer në kafshët testuese janë më të diskutueshme me shumë ekspertë që besojnë se i vetmi nivel i sigurt i ekspozimit është ekspozimi zero.
A do të besoni se këto ide rreth toksicitetit mund të duhet të modifikohen? Komuniteti shkencor është i ngazëllyer për një fushë relativisht të re të kërkimit të njohur si “hormesis”. Termi, mjaftueshëm, vjen nga fjala greke që do të thotë “të ngacmosh”. Sipas ithtarëve të teorisë së hormesis, doza të vogla të toksinave në trup veprojnë në një mënyrë krejtësisht të ndryshme nga dozat e mëdha dhe madje mund të jenë të dobishme! Ata “ngacmojnë” sistemin imunitar të trupit dhe mekanizmat riparues duke lejuar një përgjigje më të mirë ndaj insulteve kimike. Hormesis u vu re fillimisht në lidhje me rrezatimin. Ndërsa ishte e qartë se rrezatimi mund të shkaktojë kancer, studiuesit mësuan gjithashtu se doza jashtëzakonisht të ulëta mund të stimulojnë riparimin e ADN-së dhe të vonojnë kancerin te minjtë. Madje ka disa të dhëna epidemiologjike njerëzore që sugjerojnë se njerëzit e ekspozuar ndaj rrezatimit me dozë të ulët kanë një rrezik të reduktuar të zhvillimit të kancerit.
Edhe pse në fillim tingëllon e çuditshme ideja se dozat e vogla të toksinave mund të jenë të mira për ne, në fakt ka prova për këtë. Ushtrimi fizik për shembull, sigurisht që ushtron stres në qelizat tona. Rritja e metabolizmit gjeneron radikale të lira të cilat mund të jenë shumë të dëmshme. Por ne e dimë se trupi përshtatet dhe përfundimisht zhvillon një sistem mbrojtës më efikas. Dhe kështu mund të jetë edhe me disa ekspozime kimike. Besoni apo jo, dioksinat, ndoshta toksinat më famëkeqe nga të gjitha, janë treguar në eksperimentet e kafshëve se kanë efekte të mundshme të dobishme në doza të ulëta. Kafshët e ushqyera me doza të ulëta të dioksinave në fakt zhvilluan më pak tumore të mëlçisë sesa ato që nuk kishin fare ekspozim. Sigurisht që kjo nuk do të thotë që ne duhet të mendojmë për marrjen e pilulave me dozë të ulët të dioksinës, sepse kanceri nuk është problemi i vetëm me dioksinat. Sasitë e vogla që kanë një efekt antikancerogjen mund të çojnë ende në efekte zhvillimore dhe riprodhuese.
Nëse rezulton se ka vërtet diçka në teorinë e hormesis, mund të na duhet të rivlerësojmë mënyrën se si vlerësojmë toksicitetin. Mund të rezultojë se të paktën për disa substanca që janë të rrezikshme në doza të larta, eliminimi total nuk është rruga më e dëshirueshme për t’u ndjekur. Kush e di? Një ditë mund të nxjerrim tableta arseniku me dozë të ulët për të shmangur sëmundjet! Gjëra të çuditshme kanë ndodhur. Në fund të fundit, a nuk sugjerojnë studiuesit tani që një metabolit i majave, i cili është padyshim toksik në doza të larta, mund të na bëjë të jetojmë më gjatë kur konsumohet në sasi të vogla? Ai metabolit i majave sigurisht që është alkooli.
