TIRANË, 6 prill /ATSH/- Herë pas here, eklipsi ka ndryshuar rrjedhën e ngjarjeve kryesore – për mirë dhe për keq, sipas BBC.
Në një nga romanet e parë për udhëtimin në kohë, të botuar në 1889, Mark Twain shkroi për një njeri, të cilit i shpëtoi jeta nga një eklips.
Në tregimin e Twain, “A Connecticut Yankee” në oborrin e mbretit Arthur, protagonisti Hank Morgan bie pa ndjenja dhe zgjohet në Anglinë e shekullit të VI. Ai shpejt e gjen veten në telashe dhe dënohet duke u lidhur në një shtyllë dhe duke u djegur.
Për fat të tij, ekzekutimi i tij ishte planifikuar në të njëjtën ditë me një eklips. Duke e ditur se po vinte, Morgan mashtroi mbretin dhe njerëzit e tij që të besonin se ai kontrollonte Diellin dhe Hënën. Njohuria dhe dija e tij bëri që t’i falej dënimi.
Është një histori imagjinare, por mund të jetë frymëzuar nga ngjarje të botës reale.
Eksploruesi Christopher Columbus dikur bëri diçka të ngjashme dhe mund t’i ketë shpëtuar jetën. Në të vërtetë, gjatë historisë, eklipse të ndryshme kanë ndodhur në pika kyçe: duke ndikuar në vendimet e njerëzve, duke ndryshuar rezultatin e betejave dhe madje duke transformuar atë që dikur besuam për natyrën e Universit.
Eklipset kanë ndikuar në njerëzimin në shumë mënyra, duke u ndërthurur me një mori kulturash, sistemesh besimi dhe mitologjie.
Gjatë shekujve, njerëzit i kanë lidhur këto ngjarje kozmike me perënditë, forcat transcendentale, demonët dhe një strehë të habitshme kafshësh.
Në Azinë perëndimore, për shembull, ishte një dragua që gllabëronte diellin, në Peru ishte një pumë, disa amerikanë vendas tregonin për një ari të uritur dhe vikingët flisnin për një një çift ujqërsh qiellorë.
Por herë pas here, eklipsi në fakt mund të ndryshojë rrjedhën e ngjarjeve historike.
“Një nga shembujt më të hershëm të njohur të një eklipsi që provokoi një rezultat të ndryshëm ishte gjatë një beteje më shumë se 2000 vjet më parë”, tha shkrimtari Mark Littmann nga Universiteti i Tenesit, Knoxville, i cili ishte bashkëautor i librit “Totality: The Great North American Eclipse of 2024”.
Duke shkruar në vitin 430 para Krishtit, historiani grek Herodoti tregoi për një luftë midis lidianëve, të cilët pushtuan rajonet e Turqisë së sotme, dhe medëve, një popull i lashtë iranian.
Pas gjashtë vitesh luftime, me ngërç, fitore dhe humbje nga të dyja palët, kundërshtarët u takuan sërish.
“Megjithatë, këtë herë, dita u kthye papritur në natë”, shkruante Herodoti.
“Medët dhe Lidianët, kur vëzhguan ndryshimin, pushuan së luftuari dhe ishin njësoj në ankth për të rënë dakord për kushtet e paqes”, tha ai.
“Në vitet 1800, astronomët vunë në dukje se Herodoti duhet të ketë qenë duke përshkruar një eklips diellor më 28 maj 585 p.e.s.”, tha Littman.
Një tjetër tregim i Herodotit përshkruan se si Kserksi, udhëheqësi i ushtrisë persiane, pa një eklips përpara se të pushtonte Greqinë.
Kserksi u alarmua aq shumë sa u konsultua me priftërinjtë e tij zoroastrianë. Ata i thanë atij se Perëndia po i paralajmëronte grekët për shkatërrimin e afërt të qyteteve të tyre. “Dielli parathotë për ta, dhe Hëna për ne”, sugjeruan ata.
“Kserksi, i udhëzuar kështu, vazhdoi rrugën e tij me gëzim të madh të zemrës”, shkroi Herodoti.
Doli të ishte një këshillë e tmerrshme. Kserksi sulmoi me sukses Athinën, por pasi flota e tij u shkatërrua, ai u detyrua të tërhiqej. Pas kthimit, ushtritë e tij u shtypën. Më pas, në vitin 465 para Krishtit, ai u vra.
Megjithatë, nuk do të ishte hera e fundit që një eklips do të ishte vendimtar.
Shpejt përpara më shumë se 1000 vjetësh, dhe Christopher Columbus ishte në udhëtimin e tij të fundit.
“Në vitin 1503, ai u hodh në plazh me anijet e tij që po fundoseshin në Xhamajkë me ekuipazhet e tij në dëshpërim, shumica e spirancave të tij humbën dhe anijet e tij ishin ngrënë nga krimbat”, sipas një biografi.
Nga frika e urisë dhe konfliktit, Kolombi e ndaloi ekuipazhin e tij të largohej nga baza e tyre dhe paraprakisht tregtoi xhingla dhe bizhuteri spanjolle për ushqim dhe ujë me njerëzit që jetonin atje.
‘Rreziku ishte gjithmonë i pranishëm – një nga grupet e tij u mposhtën dhe u kapën nga vendasit armiqësor kur hetonin pikën më lindore të Xhamajkës. Për t’i bërë gjërat edhe më keq, në janar 1504, disa persona nga ekuipazhi u rebeluan dhe u larguan në ishull. Ata abuzuan dhe talleshin me banorët e ishullit, vodhën ushqime dhe kryen çdo veprim të mundshëm”, shkroi biografi i Kolombit.
Pas disa javësh, vendasit e humbën durimin. Toleranca ia la vendin përbuzjes dhe urrejtjes dhe tregtimi i ushqimit pushoi. Kolombi dhe ekuipazhi i mbetur u përballën me krizën e urisë.
Por ndërsa fundi po sinjalizohej, Kolombi kujtoi se po afrohej një ngjarje astronomike: një eklips hënor.
Më 1 mars, ai mblodhi krerët e komuniteteve lokale, i qortoi ata për tërheqjen e dispozitave dhe i paralajmëroi: “Zoti që më mbron mua do t’ju ndëshkojë… pikërisht këtë natë hëna do të ndryshojë ngjyrën e saj dhe do të humbasë dritën e saj, në dëshmi të të këqijave që do t’ju dërgohen nga qielli”.
Funksionoi. Vendasit e frikësuar u tërhoqën, duke siguruar ushqim përsëri. Kolombi premtoi të kryente një rit që do t’i “falte.
Përmes syve modernë, është një histori shqetësuese. Populli indigjen ndoshta kishte çdo të drejtë për t’ju shmangur evropianëve plaçkitës dhe vështirë se ishte diplomaci etike të përdorte njohuri shkencore dhe kërcënime të rreme për të arritur rrugën e tij.
Por megjithatë, ngrihet pyetja se çfarë do të kishte ndodhur me Kolombin nëse eklipsi hënor nuk do të kishte ndodhur atë mars. Shpëtimi nuk do të arrinte deri në qershor. Ndoshta do të kishte qenë më mirë për reputacionin e tij nëse ai do të kishte vdekur në Xhamajka. Pjesa e mbetur e jetës së tij nuk ishte aspak e lavdishme: ai u kthye në Spanjë me shëndet të dobët fizik dhe mendor, duke kërkuar njohje zyrtare dhe para. Mbrojtësit e tij dyshuan në gjendjen e tij mendore dhe i shpërfillën kërkesat e tij. Ai jetoi i pakënaqur deri në vdekjen e tij në 1506.
“Në mënyrë intriguese, eklipset hënore si ato të Kolombit duken të shfaqen në momente kyçe sesa eklipset diellore”, tha Littmann.
“Kjo është për shkak të numrit të njerëzve që mund t’i shohin ato. Ndërsa ka më shumë eklipse diellore, eklipset hënore zgjasin më shumë dhe janë të dukshme për më shumë se gjysmën e Tokës. Është më e lehtë për ta të ndikojnë në histori”, shpjegoi ai.
Eklipsi i udhëheqësit Tecumseh
Megjithatë, një eklips diellor luajti një rol të rëndësishëm në historinë e SHBA. Në vitet 1800, udhëheqësi vendas amerikan Shawnee Tecumseh dhe vëllai i tij, një profet i vetëquajtur, po kërkonin të bashkonin njerëzit e tyre dhe të ruanin mënyrat tradicionale.
Guvernatori i emëruar i territorit, William Henry Harrison – një president i ardhshëm i SHBA-së – kishte ide të tjera dhe filloi të bindte liderët që të dorëzonin tokën e tyre.
Ai e dinte se Tecumseh dhe vëllai i tij qëndronin në rrugë, kështu që – duke shpresuar t’i diskreditonte – u kërkoi atyre një shenjë: nëse profeti ishte kaq i fuqishëm, pse të mos e ndalonte Diellin në qiell?
Ai rezultoi i kundërt. Vëllai i Tecumseh njoftoi se Dielli do të qëndronte i palëvizshëm më 16 prill 1806. “Në momentin e duhur, ai doli me galeri të plotë dhe tregoi Diellin dhe tha, ‘errësohu’,” tha Littmann.
Është e paqartë se si Tecumseh dhe vëllai i tij e dinin se do të kishte një eklips atë ditë. Por sigurisht që ishte efektive, duke forcuar ndikimin dhe reputacionin e vëllezërve dhe motrave mes njerëzve të tyre.
“Shawnee nuk kishte nevojë për atë lloj prove, por sigurisht që nuk e ndihmoi përpjekjen e William Henry Harrison”, tha Littmann.
Mjerisht, pasoja ‘më afatgjatë në librat e historisë’ ishte kthimi në luftë.
Përfitimet relative
Për Littmann, eklipsi më i rëndësishëm historikisht, megjithatë, erdhi në fillim të shekullit të XX: ai i vitit 1919 që vërtetoi se Albert Ajnshtajni kishte të drejtë për relativitetin e përgjithshëm dhe e bëri atë një nga shkencëtarët më të famshëm në botë.
“Për mendimin tim, ky ishte ndikimi i vërtetë në historinë botërore. Kjo ishte një pikë kthese, për sa i përket shkencës, për sa i përket të kuptuarit tonë të Universit dhe qëndrimeve të njerëzve”, tha Littmann.
“Universi është shumë më i vështirë për t’u kuptuar nga sa supozonim në kohën e fizikës Njutoniane”, shtoi ai.
Me pak fjalë, eklipsi diellor i vitit 1919 i lejoi shkencëtarët të shihnin se graviteti i Diellit po përkulte dritën e yjeve, një parashikim kyç i Ajnshtajnit. //a.i/
