Gjatë vitit 2023, Maqedonia e Veriut vazhdoi realizimin e angazhimit të saj të dytë strategjik pas anëtarësimit në NATO – anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Pas 15 muajsh, në fillim të dhjetorit, vendi përfundoi procesin e skriningut me BE-në, si faza e parë e procesit të negociatave që filloi në korrik 2022, dhe përfundimi i tij ishte një parakusht për të kaluar në fazën e dytë – bisedimet sipas kapitujve dhe klastereve. Në fillim të nëntorit, vendi mori ftesë nga Presidenca spanjolle e BE-së për të dorëzuar udhërrëfyesot për sundimin e ligjit, reformat e administratës publike dhe funksionimin e institucioneve demokratike dhe Plan Veprimi për mbrojtjen e anëtarëve të bashkësive pakicë, si një hyrje në hapjen e bisedimeve për “Klasterin 1 – Vlerat fundamentale”.
Megjithatë, sipas Kornizës së bisedimeve, për kalimin në negociata sipas klasterëve, vendi duhet të përmbushë një parakusht tjetër – ndryshimin e Kushtetutës. Dhe në konkluzionet mbi procesin e zgjerimit të Samitit të dhjetorit të BE-së, theksohet se Bashkimi është i gatshëm të përfundojë fazën e hapjes së bisedimeve aderuese me Maqedoninë e Veriut, sapo vendi të ketë zbatuar angazhimin e tij për miratimin e ndryshimeve kushtetuese, në përputhje me procedurat e tij të brendshme, siç thuhet në vendimet e Këshillit të BE-së të 18 korrikut të vitit 2022.
– Këshilli Evropian i bën thirrje Maqedonisë së Veriut të përshpejtojë përfundimin e këtyre ndryshimeve, thuhet në konkluzionet, në të cilat liderët e BE-së riafirmuan angazhimin e tyre të plotë dhe të qartë për perspektivën e anëtarësimit të vendeve të Ballkanit Perëndimor në Bashkim dhe bënë thirrje për përshpejtimin e procesit të pranimit të tyre në bllokun.
Krerët theksuan gjithashtu se zgjerimi është një investim gjeostrategjik për paqen, sigurinë, stabilitetin dhe prosperitetin dhe një nxitës për përmirësimin e kushteve ekonomike dhe sociale të qytetarëve evropianë, duke zvogëluar pabarazitë midis vendeve dhe duhet të nxisë vlerat mbi të cilat u themelua Bashkimi.
“Duke parë perspektivën e një Bashkimi të zgjeruar më tej, si shtetet e ardhshme anëtare ashtu edhe BE-ja duhet të jenë të gatshme për momentin e aderimit. Puna në të dy shtigjet duhet të përparojë paralelisht. Kandidatët për anëtarësim, me ndihmën e BE-së, duhet të rrisin përpjekjet e tyre për reforma, veçanërisht në fushën e sundimit të ligjit, në përputhje me natyrën e bazuar në meritë të procesit të aderimit”, thuhet në konkluzionet.
Kryeministri Dimitar Kovaçevski në Samitin BE-Ballkani Perëndimor, i cili i parapriu samitit të Bashkimit, theksoi se konkluzionet ishin shumë të qarta se tani që skriningu ka përfunduar me sukses, përveç vazhdimit të reformave, kemi një detyrim tjetër para nesh për të përfunduar – procesin e ndryshimeve kushtetuese.
“Tani varet nga ne. Procesi do të vazhdojë dhe në mënyrë të pashmangshme do të përfundojë me hyrjen e Maqedonisë së Veriut në BE”, tha Kovaçevski.
Kryeministri tha se nuk duhet të mashtrojmë veten dhe të mashtrojmë qytetarët për ndonjë ndryshim në Kornizën e bisedimeve apo në procesin e zgjerimit, sepse në fund askush nuk përfiton nga kjo.
“Sapo të zbatohen ndryshimet në Kushtetutë në Maqedoninë e Veriut, të cilat janë të natyrës teknike, të cilat të gjithë ju i dini, sepse nuk ka asnjë vërejtje në lidhje me ndryshimet, atëherë do të mbahet Konferenca e dytë ndërqeveritare. Sigurisht, ne nuk duhet ta humbasim këtë dritare të mundësive që kemi deri në zgjedhjet në Maqedoninë e Veriut dhe BE”, deklaroi Kovaçevski.
Procesi i skriningut – kontrollimi i konformitetit tonë me legjislacionin evropian
Procesi i shqyrtimit filloi më 15 shtator të vitit 2022 dhe në kuadër të tij u zhvilluan takime shpjeguese dhe dypalëshe për të 33 kapitujt e procesit të bisedimeve të ndara në gjashtë klastere, si dhe 850 prezantime ku morën pjesë afërsisht 1000 përfaqësues nga 206 institucione të ndryshme nga vendi, si dhe 800 ekspertë nga Komisioni Evropian dhe për të cilën periudhë u prezantuan mbi 4500 akte, masa, rregullore dhe direktiva nga Bashkimi.
Me rastin e përfundimit të skriningut, kryeministri Kovaçevski u shpreh i kënaqur me zbatimin e tij në përputhje me dinamikën e vendosur, duke thënë se Komisioni Evropian gjithashtu dha një vlerësim pozitiv të suksesit dhe zbatimit në kohë të procesit në raportin e tij vjetor për përparimin e vendit në rrugën evropiane, duke vënë në dukje një nivel solid të konformitetit të legjislacionit tonë me atë evropian.
Zëvendëskryeministri përgjgjës për çështjet evropiane dhe kryenegociatori i vendit me BE-në, Bojan Mariçiq, tha se duke përfunduar skriningun, çdo hap tjetër në procesin e aderimit të vendit tonë në Bashkimin Evropian, si dhe dinamika e bisedimeve, do të varet vetëm nga ne.
“Jemi në një pikë kyçe të historisë sonë që do ta transformojë shoqërinë maqedonase. Ky është moment historik për Maqedoninë e Veriut, Ballkanin Perëndimor dhe Bashkimin Evropian. Ne duhet ta shfrytëzojmë këtë mundësi pa dilemë, pa shqetësim dhe pa frikë, por me bindjen se ajo do të kontribuojë gjithashtu në prosperitetin e vendit dhe qytetarëve”, tha Mariçiqi.
Ai theksoi se nga procesi i skriningut tashmë kemi rezultate dhe fryte konkrete. “Duhet të jetë një model për mënyrën se si duhet të ecim përpara në negociata dhe një përgjigje për pyetjen që është bërë shumë herë – a kemi kapacitet për të biseduar? Po, kemi edhe proces skriningu që e tregoi këtë”, tha Mariçiqi.
Sipas tij, megjithëse në fillim skriningu u kontestua si i parëndësishëm dhe teknik dhe nuk nënkupton hapjen e bisedimeve, sot shohim se po përfundojmë një fazë fillestare hyrëse të procesit të bisedimeve për anëtarësim.
Ministri i Jashtëm Bujar Osmani, ndërkohë, theksoi se pas përfundimit të procesit të skriningut, rruga jonë e aderimit në BE do të ndalet artificialisht nëse nuk miratojmë ndryshimet kushtetuese.
“Do të jetë një mundësi e humbur historikisht në këtë situatë gjeopolitike në Bashkim kur zgjerimi është prioritet dhe domosdoshmëri gjeostrategjike. Prandaj, përsëri ju bëj thirrje që të sigurojmë shumicën e nevojshme në Kuvend për të arritur qëllimin, i cili është me rëndësi strategjike shtetërore dhe është aspiratë e shumicës së qytetarëve tanë që t ‘i përkasin familjes euroatlantike, të cilën asnjë parti nuk mund ta injorojë, veçanërisht nëse pretendon të udhëheqë një qeveri të ardhshme”, theksoi Osmani.
Ndryshimet kushtetuese
Në përputhje me detyrimet e vendit të marra përsipër në Kornizën e bisedimeve, Ministria e Drejtësisë krijoi një grup pune të përbërë nga ekspertë, profesorë nga disa universitete në vend, si dhe përfaqësues të partive politike, për të përgatitur një Propozim për qasje drejt ndryshimit të Kushtetutës.
Ndërhyrjet në Kushtetutë i referohen shtimit të pjesëve të popujve në Preambulë dhe neneve 49 dhe 78, gjatë numërimit të pjesëve të popujve në shtet. Në formulimin: “Qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut, populli maqedonas, pjesë e popullit shqiptar, populli turk, popullit vlleh, popullit serb, popullit rom, popullit boshnjak dhe të tjerët”, pas fjalës popullit boshnjak shtohet një presje: popullit bullgar, popullit kroat, popullit malazez, popullit slloven, popullit hebre dhe popullit egjiptian. Prandaj, është bërë një ndryshim edhe në numrin dhe përbërjen e Komisionit për marrëdhëniet ndërmjet bashkësive për të ruajtur barazinë e përfaqësuesve në Kuvend të të gjitha bashkësive të përmendura në Preambulën e Kushtetutës.
Më 18 korrik, Qeveria miratoi tekstin e Propozimit për aderim në ndryshimin e Kushtetutës dhe vendosi që dokumenti të dorëzohet në Kuvend, duke bërë thirrje për konstruktivitet dhe arritjen e një konsensusi ndërpartiak për miratimin e ndryshimeve kushtetuese, si pjesë e Kornizës së bisedimeve dhe kusht për vazhdimin e bisedimeve me BE-në, në momentet kur qytetarët dhe shteti kanë “një shans unik për të konfirmuar rrugën evropiane, për të
përshpejtuar integrimin evropian dhe për të arritur qëllimin e anëtarësimit deri në vitin 2030”.
“Qytetarët meritojnë të jenë qytetarë evropianë, të kenë një cilësi jetese evropiane dhe standard jetese evropiane në një vend evropian dhe ky të jetë vendi i tyre i origjinës. Gjithashtu, në kushtet kur, në kontekstin gjeopolitik, miqtë tanë strategjikë – Shtetet e Bashkuara dhe vendet anëtare të NATO-s dhe BE-së në Republikën e Maqedonisë së Veriut – shohin një faktor stabiliteti, na takon ne, si qytetarë dhe si vend partner i besueshëm i bashkësisë demokratike ndërkombëtare, të kontribuojmë në sigurinë e rajonit dhe BE-së”, thuhet në propozimin e qeverisë.
Sipas Qeverisë, ndryshimet në Kushtetutë do të mundësojnë mbajtjen e Konferencës së dytë ndërqeveritare, hapjen e kapitujve në bisedimet, intensifikimin e reformave dhe anëtarësimin e shpejtë në BE dhe do të forcojnë karakterin multietnik të Maqedonisë së Veriut, kështu që bëri thirrje për “arsye dhe vetëdije të momentit aktual në të cilin vendi ka mundësinë të shmangë izolimin e përsëritur shumëvjeçar dhe, përkundrazi, të realizojë përfundimisht perspektivat evropiane”.
Opozita, e kryesuar nga VMRO-DPMNE-ja, nga ana tjetër, refuzon kategorikisht të mbështesë ndryshimet në Kushtetutë nën, sipas mendimit të tyre, diktatin bullgar, i cili “do të dëmtojë drejtpërdrejt popullin maqedonas.” Kreu i VMRO-DPMNE-së Hristijan Mickoski tha se partia “pas formimit të qeverisë së re” është e gatshme të diskutojë “diçka që përfaqëson një zgjidhje dhe skenar dinjitoz”.
“Unë pres nga BE-ja, por edhe nga liderët, nëse ata me të vërtetë duan ta shohin Maqedoninë në BE, ta ndalojnë këtë golgotë që po ndodh për më shumë se dy dekada, ku Maqedonia, identiteti maqedonas dhe njerëzit, sfidohen nga disa fqinjë të paarsyeshëm me politikat e tyre. Do t’ju përkujtoj se gjithçka filloi me veton që morëm për shkak të kontestit me emrin, e më pas problemet e identitetit me fqinjin tonë lindor. Pamë se vendimet mund të ishin marrë nëse do të kishim udhëheqës të arsyeshëm brenda BE-së. Unë pres arsye dhe se kjo veto do të hiqet së shpejti dhe se Maqedonia së shpejti do të fillojë bisedimet, të cilat i meriton shumë kohë më parë”, tha Mickoski.
Nga ana tjetër, përfaqësuesit e bashkësisë ndërkombëtare u bënë thirrje të gjitha forcave politike në vend të mbështesin ndryshimet kushtetuese, duke siguruar se nuk do të ketë kërkesa të reja për lëshime shtesë dhe thanë se nëse bllokimi ekzistues vazhdon, Maqedonia e Veriut rrezikon të humbasë shansin tjetër për t’u izoluar dhe përjashtuar nga rruga evropiane për një periudhë më të gjatë.
Më 25 korrik, Komisioni për çështjet kushtetuese, me dhjetë vota pro dhe shtatë kundër, miratoi dy konkluzione për aderimin në ndryshimin e Kushtetutës dhe për përgatitjen e draft-amendamenteve për ndryshimin e Kushtetutës. Pas kësaj, më 18 gusht u caktua një seancë parlamentare me një pikë të vetme në rendin e ditës për miratimin e Vendimit për pranimin e ndryshimeve në Kushtetutë.
Vendimi për qasje në ndryshimet e Kushtetutës merret me shumicë prej dy të tretave në Kuvend, domethënë me të paktën 80 vota, dhe meqë bëhet fjalë edhe për ndryshimin e Preambulës, nevojitet edhe e ashtuquajtura shumicë e Badinterit, respektivisht të paktën 21 nga 40 deputetët që nuk janë anëtarë të bashkësisë shumicë maqedonase duhet të votojnë për të.
Seanca filloi, rendi i ditës u miratua, por pasi nuk u sigurua shumica e kualifikuar e nevojshme, ajo u ndërpre.
Kryetari i Kuvendit Talat Xhaferi pas kësaj tha se seanca për ndryshimet kushtetuese “qëndron e hapur për të dhënë hapësirë për të marrë një vendim në interes të qytetarëve”, duke shtuar se procedurat lejojnë që seanca për votimin e ndryshimeve kushtetuese të qëndrojë e hapur derisa të sigurohen votat e nevojshme.
“Nuk ka afat se kur duhet të mbyllet. Mund të mbyllet menjëherë, kjo është gjëja më e lehtë për t ‘u bërë, por çfarë të nxjerrim prej kësaj? Në këtë mënyrë u japim hapësirë të gjithëve që
të mendojnë mirë dhe të marrin vendim në interes të qytetarëve, dhe jo në interes të partisë dhe zgjedhjeve parlamentare që po vijnë”, tha Xhaferi.
Në të njëjtin qëndrim ishte edhe kryeministri Kovaçevski, i cili tha se seanca ishte e hapur, e procesi për ndryshime kushtetuese nuk do të mbyllet pas 31 dhjetorit, por do të mbetet i hapur derisa të përmbushet detyrimi i vendit sipas Kornizës së bisedimeve.
“U votua rendi i ditës dhe u hap diskutim në të cilin të gjithë qytetarët u bindën se nuk kishte asnjë vërejtje të vetme në lidhje me ndryshimet e parashtruara. Nëse do të kishte pasur një vërejtje në lidhje me ndryshimet e paraqitura, diskutimi do të vazhdonte. Vetëm partia politike e opozitës nuk donte të merrte pjesë. Ata nuk duan vërtet të marrin pjesë në asnjë proces”, tha Kovaçevski.
Gjatë vizitës së tij në Bruksel në mes të dhjetorit, ai theksoi se mund të dukej krejtësisht ndryshe kur thamë me zë të lartë dhe të qartë se po vazhdonim në rrugën evropiane, por u konfirmua se pengesa e vetme e vendit ishte koalicioni anti-BE, anti-NATO dhe pro-rus i VMRO-DPMNE dhe Të Majtës.
“Qytetarët tanë sot mund të jenë të sigurt se me këta politikanë do të privohen nga mundësia për t’u bashkuar shpejt me familjen progresive evropiane. Kemi kujtime të freskëta të 11 viteve të sundimit nga patriotizmi dhe populizmi i rremë, i cili çoi në një shtet plotësisht të kapur. Le t’i shërbejë nderit të këtyre partive, e qytetarëve t’u shërbejë në mendje”, shtoi Kovaçevski.
Zëvendëskryeministri Mariçiq theksoi se bllokada aktuale e ndryshimeve kushtetuese dhe integrimeve tona evropiane ka një emër dhe mbiemër – është VMRO-DPMNE dhe partia nuk do të jetë në gjendje të heqë qafe atë përgjegjësi.
“Kjo është arsyeja pse ajo përgjegjësi për bllokimin e vendit të tyre do t’u mbetet deputetëve të VMRO-DPMNE-së dhe partisë. Shpresoj që sa më shpejt të jetë e mundur të ketë mendim të arsyeshëm dhe kjo të bëhet, sepse suksesi do të ndahet dhe pastaj mund të vazhdohet më tej”, deklaroi Mariçiqi.
Presidenti i vendit, Stevo Pendarovski, tha se mosmiratimi i ndryshimeve në Kushtetutë nuk do të destabilizojë vendin, por se mund të çojë në prapambetje drastike demokratike dhe stagnim ekonomik, duke shtuar se opozita e VMRO-DPMNE-së ishte thjesht partiake në mënyrë që të fitonte vota, veçanërisht në mesin e maqedonasve etnikë, në zgjedhjet e ardhshme.
Sipas tij, nëse qëndrojmë në rrugën evropiane, ekziston një vlerësim i ligjshëm politik se vendi mund të mbetet në grupin ose nëngrupin e fundit të Ballkanit Perëndimor për integrim në BE, mund të ndodhë një rënie e aktivitetit ekonomik dhe dera do të ishte e hapur për strukturat politike populiste dhe nacionaliste.
“Ata më në fund mund të vijnë në pushtet dhe të fillojnë të vënë në praktikë konceptet e tyre për BRIKS, për disa alternativa ndaj BE-së dhe aleancës perëndimore në tërësi, për të cilat ne e dimë se ku do të na çojë. Pra, për sa i përket demokracisë, mund të kthehemi në mënyrë drastike, siç bëmë nga viti 2008 deri në vitin 2016, kur Komisioni Evropian tha se Maqedonia është një shtet i kapur. Kjo mund të na ndodhë tani – stagnim edhe më i madh ekonomik dhe, padyshim, prapambetje demokratike, të cilat janë dy parametra të rëndësishëm për të pasur qytetarë relativisht të kënaqur”, tha Pendarovski.
Këshilli i BE-së deklaroi në konkluzionet e Samitit të dhjetorit se ishte i gatshëm të thërriste Konferencën e dytë ndërqeveritare me Maqedoninë e Veriut, pa vonesa të mëtejshme dhe pa nevojën e një vendimi shtesë politik, sapo vendi të kishte zbatuar angazhimin e tij për të zbatuar ndryshimet kushtetuese.
“Këshilli i bën thirrje Maqedonisë së Veriut të përshpejtojë përfundimin e këtyre ndryshimeve. Pas kësaj, Këshilli është i gatshëm të hapë klasterin e parë negociator sa më shpejt të jetë e mundur, në përputhje me Kornizën e bisedimeve”, bëhet e ditur në konkluzionet.
Sipas zëdhënëses së Komisionit Evropian për Politikën e Fqinjësisë dhe Zgjerimin Ana Pisonero, në kushte ku ka momentum për zgjerimin e BE-së, KE inkurajon të gjitha palët në Maqedoninë e Veriut të punojnë së bashku për ta çuar vendin në rrugën e tij drejt anëtarësimit në Bashkim.
Raporti i progresit të vendit në rrugën evropiane
Raporti i progresit i Komisionit Evropian për vitin 2023, i publikuar në fillim të nëntorit, thotë se procesi i bisedimeve për aderimin e Maqedonisë së Veriut në BE kërkon një konsensus të gjerë nga partitë kryesore politike, të cilat duhet të angazhohen në një debat politik konstruktiv dhe gjithëpërfshirës në mënyrë që të forcojnë rolin e Kuvendit. KE vlerëson se puna e Kuvendit është ndërprerë nga polarizimi politik, i cili është thelluar në mënyrë plotësuese, duke vonuar miratimin e shumë ligjeve reformuese dhe emërimeve të rëndësishme, e gjithashtu ka vërejtje ndaj përdorimit të tepruar, ndonjëherë të papërshtatshëm, të procedurës për marrjen e vendimeve ligjore me “flamur evropian”.
KE beson se vendi ka vazhduar përpjekjet e tij për të forcuar demokracinë, por është përballur me sfida të rëndësishme në fushën e sundimit të ligjit dhe se në përgjithësi korniza ligjore për mbajtjen e zgjedhjeve demokratike mbetet e përshtatshme, pavarësisht nga fakti se rekomandimet e jashtëzakonshme të OSBE/ODIHR dhe Komisionit të Venecias nuk janë implementuar.
Sipas KE, Maqedonia e Veriut mbetet mesatarisht e përgatitur në drejtim të reformave të administratës publike dhe është bërë përparim i kufizuar me miratimin e strategjisë së re për reformën e saj, ndërsa sektori joqeveritar vlerësohet se megjithëse përgjithësisht punon në një mjedis të favorshëm, nevojitet përfshirja e tij më e madhe në procesin e reformës.
Komisioni Evropian gjithashtu vlerësoi se nuk ka pasur përparim në gjyqësor dhe se sistemi gjyqësor i Maqedonisë së Veriut ishte midis një niveli të caktuar dhe të moderuar të gatishmërisë, ndërsa në pjesën kundër korrupsionit deklaroi se nuk ishte bërë asnjë përparim dhe se vendi ishte midis një niveli të caktuar dhe të moderuar të përgatitjes, duke theksuar se korrupsioni mbeti mbizotërues në shumë fusha dhe ishte një çështje shqetësuese.
Komisioni konsideron se Maqedonia e Veriut vazhdon të përmbushë detyrimet e saj të përgjithshme për të drejtat themelore, por legjislacioni duhet të zbatohet në mënyrë më sistematike, duke vlerësuar se korniza ligjore e vendit për respektimin e të drejtave themelore është pjesërisht në përputhje me ligjin dhe standardet e BE-së.
Raporti gjithashtu thekson se vendi është midis një niveli të caktuar dhe të moderuar të përgatitjes në fushën e lirisë së shprehjes. “Në përgjithësi, është bërë progres i kufizuar. Konteksti i përgjithshëm është i favorshëm për lirinë e medias dhe mundëson raportimin kritik të medias. Kodi i ndryshuar penal dhe Ligji për përgjegjësinë civile për shpifje ngritën nivelin e përgjithshëm të mbrojtjes ligjore të gazetarëve. Megjithatë, janë shënuar një numër sulmesh, kërcënimesh dhe disa sjellje frikësuese ndaj gazetarëve”, shton raporti, duke theksuar se kushtet e punës së gazetarëve mbeten sfiduese.
Sipas KE, vendi ka bërë disa përparime dhe është në një nivel të mirë të përgatitjes për zhvillimin e një ekonomie funksionale të tregut, megjithëse në vitin 2022 ekonomia e vendit u godit rëndë nga pasojat e agresionit rus në Ukrainë, e cila ngadalësoi ndjeshëm rimëkëmbjen e saj pas pandemisë së Kovid-it. Megjithatë, thuhet se pavarësisht rregullave fiskale të prezantuara dhe forcimit të qëndrueshmërisë fiskale, progresi ka qenë i ngadalshëm në zbatimin e masave më të gjera për përmirësimin e menaxhimit të investimeve publike.
Në Raportin gjithashtu bëhet e ditur se vendi është mesatarisht i përgatitur në fushën e marrëdhënieve me jashtë dhe ka arritur një nivel të mirë të përgatitjes për politikën e përbashkët të jashtme dhe të sigurisë dhe ka bërë disa përparime gjatë periudhës raportuese për politikën e përbashkët tregtare. Lidhur me bashkëpunimin rajonal, thuhet se vendi mban marrëdhënie të mira me vendet e tjera të mbuluara nga procesi i zgjerimit dhe ka vazhduar të angazhohet në iniciativa rajonale. Ajo shtoi se marrëveshjet ekzistuese dypalëshe duhet të zbatohen në mirëbesim nga të gjitha palët, duke përfshirë Marrëveshjen e Prespës midis Maqedonisë së Veriut dhe Greqisë dhe Marrëveshjen për miqësi, fqinjësi të mirë dhe bashkëpunim me Bullgarinë.
Komisioneri i BE-së për zgjerim dhe politikën e fqinjësisë Oliver Varheji tha në prezantimin e Raportit se autoritetet e Maqedonisë së Veriut vazhduan të demonstrojnë dhe deklarojnë publikisht angazhimin e tyre për përparim në rrugën evropiane dhe tani që procesi i negociatave të pranimit ka filluar, vendi duhet të përshpejtojë ritmin e reformave në lidhje me anëtarësimin në BE.
“Kuvendi dhe Qeveria angazhohen për inicimin dhe zbatimin e ndryshimeve përkatëse kushtetuese me prioritet. Ne shpresojmë se të gjitha partitë do ta mbështesin atë në mënyrë që vendi të mund të shkojë përpara, “tha Varheji, duke shtuar se zbatimi i ndryshimeve kushtetuese është një vendim sovran dhe vendosmëria e vendit, që do të forconte më tej të drejtat themelore.
Megjithatë, sipas tij, ekziston nevoja për të forcuar besimin në sistemin e drejtësisë dhe për të trajtuar korrupsionin, duke përfshirë përmes hetimeve solide, ndjekjeve penale dhe vendimeve përfundimtare në rastet e korrupsionit të nivelit të lartë.
Plani i rritjes së Ballkanit Perëndimor
Në përgjigje të sfidave me të cilat përballet Ballkani Perëndimor në lidhje me nevojën për të rimëlkëmbur ekonomitë pas Kovidit dhe ndikimin aktual të agresionit rus në Ukrainë, Komisioni Evropian në fillim të nëntorit propozoi Planin e rritjes për vendet e rajonit, i cili duhet të ofrojë mundësi për të forcuar konvergjencën e tyre socio-ekonomike, duke i afruar ato me tregun e vetëm të BE-së në shumë fusha, si dhe mbështetje të konsiderueshme shtesë financiare.
Në Samitin e BE-së në dhjetor, udhëheqësit evropianë vunë në dukje korrespondencën e KE-së për Planin e ri të rritjes së Ballkanit Perëndimor që synon përshpejtimin e lidhjes midis vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe Bashkimit Evropian në bazë të kushteve rigoroze dhe inkurajuan rajonin të përshpejtojë ritmin e reformave në lidhje me konvergjencën me BE-në dhe të avancojë integrimin ekonomik rajonal përmes një tregu të përbashkët rajonal, të bazuar në rregullat dhe standardet e BE-së. Në konkluzionet e Samitit, theksohet se Këshilli Evropian mbetet i përkushtuar për të promovuar integrimin gradual midis BE-së dhe vendeve të Ballkanit Perëndimor gjatë vetë procesit të zgjerimit, në një mënyrë të kthyeshme të bazuar në meritat.
Komisioneri i BE-së për Zgjerimin dhe Politikën e Fqinjësisë Oliver Varheji, gjatë promovimit të Planit, theksoi se synon të stimulojë rritjen e ekonomive të vendeve të rajonit në vitet e ardhshme dhe të zvogëlojë hendekun socio-ekonomik midis tyre dhe anëtarëve të Bashkimit deri në fund të kësaj dekade.
“Duam të integrojmë gradualisht Ballkanin Perëndimor në tregun e vetëm të BE-së, madje edhe para anëtarësimit të plotë në BE”, tha Varheji, duke shtuar se Plani i rritjes do të ndihmonte partnerët e BE-së në Ballkanin Perëndimor të përshpejtonin reformat themelore, duke përfshirë ato që lidhen me sundimin e ligjit dhe demokracinë, si dhe tërheqjen e investimeve private, nxitjen e rritjes së qëndrueshme ekonomike dhe reduktimin e ndotjes.
Sipas tij, qëllimi afatgjatë është të ndihmojë rajonin të arrijë potencialin e tij të plotë në drejtim të kapacitetit të zhvillimit ekonomik dhe social deri në vitin 2030.
“Me pak fjalë, Plani i rritjes do të krijojë kushtet e duhura që partnerët tanë rajonalë të bëhen anëtarë të Bashkimit”, konstatoi Varheji.
Plani synon të sjellë disa nga përfitimet ekonomike në periudhën e para-aderimit për të ndërtuar ekonomi më të forta dhe më elastike dhe për të siguruar përfitime të përditshme ekonomike për bizneset, punëtorët dhe konsumatorët. “Kjo, nga ana tjetër, do të ketë përfitime për të gjithë BE-në – integrimin e vendeve të përgatitura mirë dhe ekonomikisht më të forta që zbatojnë rregullat dhe standardet e BE-së edhe para anëtarësimit të tyre”, bëhet e ditur në planin.
Por për të shfrytëzuar potencialin e këtij Plani të rritjes, vendet e Ballkanit Perëndimor do të duhet të bëjnë përpjekje të vendosura për të çuar përpara agjendën e reformave të brendshme dhe forcimin e integrimit ekonomik në rajon. Në dokumentin thekson se lidhja ekonomike
është element thelbësor për afrimin e vendeve të Ballkanit Perëndimor me BE-në dhe kjo aktualisht nuk është e kënaqshme, as në aspektin e proceseve të reformave, as në aspektin e konvergjencës socio-ekonomike, gjë që pengon përparimin e këtyre vendeve në rrugën evropiane.
“Prandaj, ka nevojë për një fillim të shpejtë dhe inkurajim të përgatitjeve të Ballkanit Perëndimor për anëtarësim në BE, duke theksuar disa nga përfitimet e tij, veçanërisht në mënyra që do të ndjehen drejtpërdrejt nga qytetarët e vendeve të Ballkanit Perëndimor. Qëllimi është t’u mundësojë partnerëve të shtojnë reformat dhe të rrisin investimet për të përshpejtuar ndjeshëm procesin e zgjerimit dhe rritjen e ekonomive të tyre, thuhet në Planin.
Katër shtyllat mbi të cilat do të bazohet Plani i Rritjes së Ballkanit Perëndimor janë përmirësimi i integrimit ekonomik të vendeve të rajonit me tregun e vetëm të BE-së, forcimi i integrimit ekonomik të vendeve të rajonit në një treg të përbashkët rajonal, përshpejtimi i reformave themelore dhe rritja e ndihmës financiare për të mbështetur reformat përmes Fondit të Reformës dhe Rritjes për Ballkanin Perëndimor, si një instrument i ri me vlerë gjashtë miliardë euro mbështetje të pakthyeshme për zbatimin e reformave themelore dhe socio-ekonomike.
Si pjesë e këtij Plani të rritjes, Komisionit Evropian ka identifikuar shtatë fusha prioritare fillestare, të cilat BE mund t ‘u ofrojë vendeve të Ballkanit Perëndimor dhe të cilat do të sjellin përfitime të rëndësishme ekonomike për rajonin. Shtatë fushat prioritare fillestare janë lëvizja e lirë e mallrave, lëvizja e lirë e shërbimeve dhe punëtorëve, qasja në Zonën e vetme të pagesave në euro, integrimi i transportit të pasagjerëve, integrimi i tregjeve energjetike, përfshirja në tregun e vetëm digjital dhe integrimi në zinxhirët e furnizimit industrial.
Për këtë qëllim, Plani parashikon mbështetje financiare prej gjashtë miliardë eurosh për periudhën 2024-2027, nga të cilat dy miliardë euro në formën e granteve të pakthyeshme dhe katër miliardë euro në kredi koncesionare të siguruara nga BE-ja. Pagesat, siç thekson Komisioni, do të bëhen dy herë në vit, të kushtëzuara nga zbatimi i reformave socio-ekonomike, së bashku me reformat themelore, duke përfshirë sundimin e së drejtës.
“Ky Plan nuk bie ndesh me proceset aktuale të pranimit dhe kushtet specifike të parashikuara në atë proces, por vetëm do të inkurajojë përshpejtimin e miratimit dhe zbatimit të legjislacionit evropian. Përveç kësaj, me një fokus të fortë në integrimin në rajonin e Ballkanit Perëndimor, ai duhet të ndihmojë vendet të përqendrohen në të ardhmen e tyre të përbashkët si anëtarë të BE-së dhe të kapërcejnë sfidat dypalëshe që fatkeqësisht konsumojnë shumë energji dhe ngadalësojnë rajonin”, shtohet në Planin.
Sipas kryeministrit Kovaçevski, Plani për rritjen e Ballkanit Perëndimor është i përpunuar, funksional dhe i përqendruar në disa prioritete, gjë që e bën atë të realizueshëm dhe nuk është vetëm një plan tjetër me qëllime të paarritshme.
“Ky Plan do t ‘i japë një shtysë të re, të fortë procesit të integrimit evropian. Me zbatimin e tij, i cili varet nga BE-ja, por mbi të gjitha nga ne, vendet e Ballkanit Perëndimor do të dyfishojnë vëllimin e ekonomisë së rajonit dhe të vendit përmes rritjes së bashkëpunimit ekonomik”, konsideron Kovaçevski.
Zëvendëskryeministri Mariçiq, nga ana tjetër, vlerësoi se Plani është një instrument dinamik, i cili duhet të na motivojë për të bërë disa reforma më shpejt, ndërsa BE duhet të reagojë shpejt ndaj tij dhe të sigurojë mjete që mund t’i përdorim dhe financojmë projektet tashml në gjysmën e parë të vitit 2024.
Sipas tij, efektet e Planit të rritjes do të jenë të dukshme më shpejt, do të rivendosin besueshmërinë e Bashkimit dhe dinamizmin në procesin tonë të reformave, dhe qytetarët do të jenë në gjendje ta shohin dhe ndjejnë atë para anëtarësimit në BE.
Ministri i Financave Fatmir Besimi theksoi se avantazhi i Planit është se nuk është i lidhur me kriteret politike në procesin e integrimit në Bashkimin, por bazohet në zbatimin e agjendës së përcaktuar të reformave.
“Me këtë plan pritet për 10 vjet të dyfishohet PBB-ja dhe të na sjellë më shpejt më pranë tregut evropian dhe standardit të vendeve të BE-së”, tha Besimi, duke shtuar se duke u bazuar në zbatimin e reformave, do të pasojnë gjithashtu financimet e BE për mbështetjen, të cilat do të tërhiqen sipas një dinamike të paracaktuar.
Ndërkohë, zëdhënësja e Komisionit Evropian, Pisonero, theksoi se qëllimi i Planit është të sjellë disa nga përfitimet e anëtarësimit në BE në rajon edhe para anëtarësimit, të forcojë integrimin ekonomik të tregut të vetëm të BE-së, të forcojë integrimin ekonomik me Ballkanin Perëndimor përmes një tregu të përbashkët rajonal, të përshpejtojë reformat themelore dhe të rrisë ndihmën financiare për të mbështetur reformat me mjete për reforma dhe rritje për Ballkanin Perëndimor.
“Komisioni shpreson që financimi të jenë në dispozicion sa më shpejt që të jetë e mundur gjatë vitit 2024”, tha Pisonero.
MARKETING
