Masat dhe aktivitetet e ndërmarra nga institucionet kompetente nuk janë të mjaftueshme dhe efikase për të arritur mbrojtjen dhe rivitalizimin e nevojshëm të trashëgimisë kulturore të paluajtshme, kanë treguar rezultatet e revizionit të performancës me temën “Efikasiteti i politikave dhe masave për mbrojtjen, menaxhimin dhe rivitalizimin e trashëgimisë së paluajtshme kulturore”, e cila sipas Programit Vjetor të Punës për vitin 2022 është realizuar nga Enti Shtetëror i Revizionit për vitin 2022.
Revizorët konstatuan mungesën e kujdesit të rregullt, mirëmbajtjes, sigurisë dhe masave për mbrojtje të menjëhershme nga pronari dhe institucioni kompetent për mbrojtje që kontribuojnë në dëmtimin, humbjen, shkatërrimin dhe rritjen e kostove për mirëmbajtjen dhe funksionimin aktiv të trashëgimisë kulturore, si dhe kritere të pasigurta të qarta dhe objektive për mënyrën e financimit të trashëgimisë kulturore të paluajtshme dhe ndarjen e fondeve të institucioneve kompetente, gjë që kufizon mundësinë e mbrojtjes në kohë dhe adekuate të pasurive të paluajtshme.
“Trashëgimia kulturore si themel i identitetit kombëtar dhe kulturor të një populli. Vendi ynë ka një trashëgimi të pasur kulturore nga brezat e kaluar, e cila është nga një rëndësi e paçmueshme, e cila duhet të mbrohet, ruhet dhe mirëmbahet, si një investim i përhershëm për brezat e ardhshëm. Fushëveprimi dhe dëshmitë e siguruar përmes zbatimit të teknikave dhe metodologjisë nga revizioni na jep bazën për të shprehur konkluzionin e mëposhtëm: Është marrë bindja e arsyeshme se masat dhe aktivitetet për mbrojtjen, menaxhimin dhe rivitalizimin e trashëgimisë kulturore të paluajtshme të ndërmarra nga institucionet kompetente nuk janë të mjaftueshme dhe efikase për të arritur mbrojtjen dhe rivitalizimin e nevojshëm dhe krijon rrezik real për ruajtjen e përhershme të trashëgimisë kulturore të paluajtshme për brezat e ardhshëm”, thonë nga ESHR.
Revizioni konstatoi disa paqartësi dhe mospërputhje me legjislacionin përkatës, si dhe zgjidhje ligjore të pazbatueshme në praktikë që ndërlikojnë procedurat për mbrojtjen e menjëhershme të trashëgimisë kulturore, si dhe mungesën e dokumenteve strategjike dhe planifikuese që ndikojnë në përcaktimin e qëllimeve prioritare dhe parimet bazë, masat dhe aktivitetet për mbrojtjen dhe shfrytëzimin e pasurive kulturore dhe përcaktimin e aktiviteteve për ruajtjen e përhershme të vlerave kulturore dhe mbrojtjen e integruar të tyre.
“Është konfirmuar klasifikimi i zbatuar në mënyrë jo të plotë dhe është kryer rivalorizmimi vetëm për 18% të numrit të përgjithshëm të pasurive të paluajtshme kulturore të regjistruara në vend, të dhëna mbrojtëse jo të plota, të dhëna të pasiguruara gjithëpërfshirëse dhe të përditësuara në regjistrin e trashëgimisë kulturore të paluajtshme dhe një sistem kombëtar informativ i pazhvilluar për trashëgiminë kulturore kontribuojnë në mungesën e informacionit publik për trashëgiminë kulturore të shtetit dhe për mbrojtjen e saj, mjetet financiare për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore nga burime buxhetore dhe të huaja për periudhën nga viti 2018 deri në vitin 2021 janë realizuar në shumën totale prej 293,528 mijë denarë, me ç’rast mjetet buxhetore të miratuara nga Ministria e Kulturës, sipas draft programeve për të gjitha institucionet nacionale, çdo vit shënojnë rënie, që varion mesatarisht nga 16% deri në 23% në vit. Shuma e mjeteve të siguruara financiare dhe ekspertëve nuk janë të mjaftueshme për realizimin efikas të aktiviteteve për mbrojtje të menjëhershme dhe shpërndarja jo e duhur e mjeteve për mbrojtje kufizon mundësinë e mbrojtjes në kohë dhe adekuate të pasurisë së paluajtshme”, thuhet në kumtesën e sotme nga ESHR.
Me revizionin u konstatua gjithashtu se marrëdhëniet e pazgjidhura pronësore-juridike, periudha e gjatë e procedurave të shpronësimit, mungesa e kujdesit të rregullt, mirëmbajtjes, sigurisë, marrja e masave mbrojtëse nga pronarët/përdoruesit dhe institucionet kompetente, kontribuojnë në dëmtimin, humbjen, shkatërrimin, rritjen e kostove për mirëmbajtjen dhe funksionimin aktiv të trashëgimisë kulturore, por edhe mungesë e ndjeshme inspektorësh, gjegjësisht staf me tre inspektorë në vitin 2021 me kompetencë për të mbikëqyrur të gjitha llojet e trashëgimisë kulturore në të gjithë territorin e shtetit, si dhe mungesa e mbikëqyrjes për çdo marrje të masave të mbrojtjes së menjëhershme nga shërbimi inspektues, mbikëqyrja e kryer pjesërisht e kontrollit të vendimeve për heqjen e parregullsive dhe mosveprimi nga ana e subjekteve sipas masave të vendosura kontribuojnë në moszbatimin konsekuent të kushteve të përcaktuara dhe uljen e efikasitetit të mbikëqyrjes inspektuese, e cila ndikon në mos arritjen e efekteve të dëshiruara të mirëmbajtjes, mbijetesës dhe mbrojtjes efektive të trashëgimisë kulturore të paluajtshme.
Për tejkalimin e situatave të lartpërmendura, siç informojnë nga ESHR-ja, në bazë të rezultateve të revizionit u janë dhënë rekomandime institucioneve kompetente, të cilat duhet të sigurojnë ndryshime dhe plotësime, përkatësisht miratimin e ligjit të ri për mbrojtjen e Trashëgimisë kulturore dhe harmonizimin e rregullores ligjore përkatëse, përmirësimi i personelit të institucioneve kombëtare me ekspertë për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore të paluajtshme, vendosjen e një Sistemi Informativ funksional për trashëgiminë kulturore dhe Regjistri Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore, miratimi i fondeve për investime më të mëdha në mbrojtjen parandaluese të trashëgimisë kulturore dhe gjetja e burimeve shtesë të financimit për mbrojtjen e trashëgimisë kulturore, por edhe riekipim i personelit me inspektorë për trashëgiminë kulturore të paluajtshme dhe rritja e efikasitetit të mbikëqyrjes inspektuese duke kryer mbikëqyrje kontrolluese inspektuese pas vendimeve të nxjerra me masa të shqiptuara.
