Çfarë është Skleroza Multiple?
Skleroza multiple (Multiple Sclerosis, MS) është një crregullim neurologjik kronik me natyrë autoimune, relativisht i shpeshtë. Bën pjesë në grupin e patologjivë demielinizante. Mosha më e shpeshte e vënies së kësaj diagnoze është 20 deri 30 vjeç. Në raste të rralla semundja fillon në femije ose në adultë mbi 40 vjec. Femrat preken më shpesh se meshkujt. Eshtë më e shpeshtë ne njerezit me origjine nga Europa dhe Amerika Veriore. Numri më i larte i personave me Skleroze Multiple (MS) është tek ata që jetojne sa më larg ekuatorit.
MS shkaktohet nga një inflamacion i sistemit nervor qendror (truri dhe palca kurrizore) të pasuar nga humbja e shtresës mbrojtëse të mielines që rrethon fibrat nervore. Kur mielina dëmtohet impulset nervore nuk transmetohen shpejt dhe me eficiencë. Si rezultat i procesit inflamator, lezionet (të quajtura pllaka) zhvillohen në tru dhe në palcën kurrizore. Simptoma si mpirja, mizërimi, dobësia ose paqëndrueshmëria në ecje mund të largohet ose mund të mbetet pas një ataku të sëmundjes. Ato mund të keqësohen në mënyre progressive me kalimin e kohës. Në individet me formë progresive të MS këto simptoma mund të keqësohen gradualisht me kalimin e kohës pa ndryshime të shpejta apo të menjëhershme.
Në përgjithësi MS nuk është kërcënuese për jetën. Jetëgjatësia e pritshme e pacientëve me MS është lehtesisht më vogël se në popullatën e pergjithëshme. Sëmundja nuk është ngjitëse dhe ecuria e saj është e paparashikueshme në fillim të diagnostikimit. Ekzistojnë diferenca të mëdha midis pacientëve të ndryshëm dhe stadeve të ndryshëm të sëmundjes.
Cili është shkaku i Sklerozës Multiple?
Shkaku i MS është i panjohur. Një kombinim i faktorëve të trasheguar dhe kryesisht atyre ambientale mund të ndikojnë në sëmundje. Ekspozimi ndaj një agjenti shkaktar ndoshta një virusi mund të nxisë shfaqjen fillimin e sëmundjes. Ka evidenca të qarta që në MS sistemi autoimun sulmon sistemin nervor qendror. Infeksionet virale të zakonshme mund të shkaktojnë keqësime ose relapse.
Ndërsa ka një predispozite gjenetike të Sklerozës Multiple qe rrit mundësinë e sëmundjes, MS nuk është realisht e trashëguar në popullsine e përgjithëshme. Kërkimet dëshmojne se shansi për të qene me MS në SHBA eshte 1-2 per 1000, ndërsa në familjet ku MS ekziston tashmë, risku që një person tjetër i familjes të sëmurët është 3 per 1000. Kjo tregon për nje risk më të lartë por nuk konsiderohet një faktor madhor në sëmundje.
Si diagnostikohet Skleroza Multiple?
Diagnoza bazohet në historinë klinike dhe ekzaminimi objektiv neurologjik tregon pranine e lezioneve neurologjike. Zakonisht rezonanca magnetike (MRI) e trurit dhe mundësisht edhe e palces se kurrizit përdoret për gjetjen zonave anormale. Punksioni lumbar është gjithashtu I vlefshëm në gjetjen e problemeve specifike të lëngut cerebrospinal. Testet e kompjuterizuara të quajtura “potenciale të evokuara” mund të përdoren në diagnostikim në raste të vecantë.
Kriteret bashkëkohore të diagnostikimit janë ato të McDonald, të përdorura nga viti 2001 dhe të rinovuara disa herë deri më sot. Në Shërbimin e Neurologjisë këto kritere janë aplikuar që në momentin e parë të publikimit.
Cilat jane Format Klinike dhe shenjat e sëmundjes?
Ka tipe te ndryshëm klinikë të MS. Pjesa më e madhe fillojnë me formën relapsing –remitting RRMS (përkeqësim/përmiresim). Kjo nenkupton që simptomat shkojnë e vijnë , zakonisht, në fillimet e sëmundjes, duke e lene individin krejt normal deri ne nje tjeter keqësim ose relaps tjetër të MS. Simptomat gjatë relapsit, zakonisht zhvillohen per nje periudhë ditësh. Problemet mund të zgjasin disa ditë ose jave dhe me pas largohen disa herë edhe pa trajtime. Relapset e reja ndodhin ne intervale jo te rregullta dhe duke u përsëritur, mund të lenë gjithnjë e më shumë shenja të qendrueshme të sëmundjes.
Shenjat klinike përfshijnë:
Humbje të shikimit, paraliza të shkallëve të ndryshme, mpirje apo mizërime, dobësi apo lodhje, paqëndrueshmëri në ecje, shikim dyfish, intolerance ndaj nxehtësisë, crregullime të urinimit, prekje të funksioneve të larta, konjitive, ndjenja e shokut elektrik kur përkul qafën etj.
Rreth 60% e njerezve me MS forma RRMS, zhvillojnë një formë kronike sekondare progresive të sëmundjes SPMS. Kjo do të thotë që në fund të një relapsi simptomat neurologjike nuk largohen plotësisht. Me kalimin e kohës, personi mbetet me simptoma të ndonje deficiti neurologjik, që kanë aftësi kumulative dhe relapset mund te ndodhin me shpesh se më pare. Ekziston edhe forma primare progresive, PPMS që zakonisht karakterizon fillimin ne sëmundjes në moshë mbi 40 vjec.
Trajtimi
Aktualisht nuk ka parandalim (apo mjekim) për MS. Megjithatë ka të dhena premtuese per njerëzit me MS sepse medikamente te ndryshme qe mund te frenojne procesin e evoluimit te semundjes jane aprovuar nga FDA dhe EMA, përkatësisht në SHBA dhe Europë.
Trajtimet e tanishme ndahen në tre kategori:
Modifikim i relapseve. Mjekët sot përshkruajnë shpesh doza të mëdha steroidesh që jepen intravenoze për disa ditë.
Modifikimi i progresionit te sëmundjes me përdorimin e barnave imunomodulatorë.
Trajtimi i simptomave. Këto mjekime ulin ngurtesine muskulore, reduktojnë lodhjen kontrollojnë simptomat e vezikës urinare, reduktojnë dhimbjen, disfunksionet seksuale, etj.
Shumë përpjekje të rëndësishme klinike janë në progres dhe shpresë dhënëse, në shumicën prej te cilave priten rezultate pozitive. Mund të mësohet me shume rreth ketyre perpjekjeve duke kontaktuar me Shërbimin e Neurologjisë, Punkti I sëmundjeve Demielinizante, QSUT.
Të jetosh me Sklerozën Multiple?
Të jetosh me MS është një barrë e rëndë fizike dhe emocionale jo vetem për ata te prekur nga sëmundja por edhe të afërmit e tyre. Mosparashikimi i kushteve, ecurisë dhe ndodhja e saj në moshë të re, rrit stresin psikologjik. Përpjekjet e vazhdueshme në fushën e trajtimeve eksperimentale, tani ofrojnë shpresa të reja në përmirësimin e cilësisë së jetës.
Shtatzania dhe MS
Kërkimet kanë treguar se relapset e MS ndodhin më rrallë gjatë trimestrit të dytë dhe të tretë të shtatzanisë dhe lehtësisht më shpesh në periudhën që pason lindjen. Vendimet rreth shtatzanisë janë individuale. Individet me MS rekomandohen të konsultohen me një mjek specialist neurolog, që merret në vecanti me diagnostikimin dhe ndjekjen e pacientëve me MS.
Situata në Shqipëri: Sëmundja njihet e diagnostikohet klinikisht prej disa dekadash.
Disa momente të veçanta të zhvillimit janë:
Përdorimi i Rezonances Magnetike nga viti 2000.
Përdorimi i barnave imunomodulatore nga viti 2001, të rimbursueshëm nga shteti.
Ekzistenca e një regjistri nacional të sëmundjes ne Sherbimin Universitar te Neurologjise, QSU Nënë Tereza, Tirane, nga viti 1988.
Të dhënat epidemiologjike nga studime të kryera (të referuara e të botuara) duke filluar nga viti 1988, qe e rendisin Shqiperine ne vendet me risk te mesem ndaj sëmundjes. Përcaktimi prevalencës së sëmundjes në Shqipëri në vitin 1988, (Doktoraturë, J. Kruja)
Ekzistenca e një punkti të sëmundjeve demielinizante që vepron rregullisht prej rreth 30 vitesh prane Sherbimit Universitar te Neurologjise, QSU Nënë Tereza, Tirane.
Përpjekje të vazhdueshme për komunikim me struktura analoge internacionale si edhe referime në konferenca të përbashketa.
A është një pacient me MS më i rrezikuar nga COVID 19?
Jo në mënyrë të domosdoshme, por duke ditur se MS është një patologji autoimune, mundohemi t’i instruktojmë pacientët tanë për të respektuar masat e rekomanduara të distancimit fizik e social etj. Disa mjekime imunosupresore të përdorura për trajtimin e MS duhet të mbahen në monitorim më të vëmendshëm gjatë kësaj periudhe. /Prof. Dr. Jera Kruja
